γράφει ο κύριος Σπύρος Β. Πιπεράς

Συνεχίζουμε την αρθρογραφία και έρευνά μας  για την λιμνοθαλάσσια περιοχή ‘Λάφρη’ της Ερεσού –με φλαμίγκο και σταχτοτσικνιάδες- και την σύνδεση του τοπωνυμίου αυτού με την «πότνια θηρών» Αρτέμιδα Λαφρία που την λατρεία της έφεραν στην Λέσβο από την Βοιωτία, την Αιτωλία και την Θεσσαλία οι πρώτοι Έλληνες έποικοι του νησιού μας.

Επιφανειακά ευρήματα στην στεριά.

Ως συνήθως, αφετηρία έρευνας πεδίου είναι ένας χώρος χριστιανικής λατρείας  –και η γύρω περιοχή-  όπου βρίσκει κανείς οικοδομικά μέλη αρχαίου κτίσματος. Έτσι δημοσιεύσαμε φωτογραφία με την μεγάλη πέτρινη βάση -δύο ξύλινων κιόνων/πασάλων- στο άρθρο μας «Ίχνη του Ιερού της Αρτέμιδος Λαφρίας/Δρηνείας» (ΕΜΠΡΟΣ 7.12.2013), που είναι βαλμένη όρθια στην είσοδο του ερειπίου της Παναγιάς της Λαφριανής. Πίσω από το ερείπιο της υπάρχει μεγάλη τριγωνική πελεκητή πέτρα με μία τρύπα ίδιας περ. διαμέτρου. Παρεμφερής ορθογώνια βάση βρίσκεται και στην Ακρόπολη της Ερεσού ή Βίγλα από γκρίζο μάρμαρο με 2 πάλι τρύπες περίπου ίδιας πάλι διαμέτρου. Στις τρύπες αυτές σφήνωναν ξύλινους πασσάλους, πάνω στους οποίους έμπαιναν οι μεντεσέδες για να ανοιγοκλείνει το φύλλο της πόρτας.

01.Μαρμάρινο θραύσμα Παν. Λαφριανής

Δεν είχαμε δημοσιεύσει εικόνα -για λόγους προστασίας του- του μόνου ΜΑΡΜΑΡΙΝΟΥ δομικού υπολείμματος (φ.01) που βρισκόταν πεσμένο στο δάπεδο της Παναγιάς της Λαφριανής. Έχει έξι πλευρές, από τις οποίες οι τρεις στενές είναι επιφάνειες θραύσης.  Οι δύο πλατύτερες και η τρίτη στενότερη όμως είναι επιμελημένα κατεργασμένες πράγμα που δηλώνει πως έχουμε να κάνουμε με κάποιο θραύσμα γλυπτού αντικειμένου που είχε μεγάλη αξία στην αρχαιότητα, για να είναι κατασκευασμένο από λευκο-γκρίζο μάρμαρο που σπάνιζε στην Ερεσία. Το μυαλό μας φυσικά πηγαίνει στην «Αρτέμιδα Λαφρία της Λέσβου» που έστειλε ο διοικητής του νησιού Ισμαήλ πασάς το 1865 για να κοσμεί μέχρις σήμερα το Μουσείο της Κωνσταντινούπολης. Τώρα που αφαιρέσαμε το θραύσμα -με την άδεια της Κ’ ΕΠΚΑ φυσικά-  από το ερείπιο της Παναγιάς της Λαφριανής και το παραδώσαμε στο Μουσείο της Ερεσού μπορεί να γίνει κάποια παραβολή του υλικού του με το άγαλμα της «Αρτέμιδος Λαφρίας της Λέσβου».  Έτσι η αρχική υπόνοια –απόλυτα λογική φυσικά- που  ο φίλος Άρης Κυριαζής δημοσίευσε στο ΕΜΠΡΟΣ της 9.8.2014, ίσως επιβεβαιωθεί… Πως δηλαδή για να μην αφήσει ίχνος συλλογικής μνήμης στο Νησί μας ούτε να έχουν γράψει κάτι οι τότε Έλληνες διανοούμενοι, ένα τέτοιο υπέροχο άγαλμα θα πρέπει να βρέθηκε από Τούρκους και μάλιστα στρατιωτικούς για να κρατήσουν το στόμα τους κλειστό, ώστε να μη διαρρεύσει τίποτα. Τέτοιο μέρος με αμιγώς τούρκικο πληθυσμό που είχε σχέση με την φρουρά του κάστρου του ήταν μόνο ο παρακείμενος οικισμός  Σίγρι…

Πέμπτο εύρημα στην στεριά είναι μια πελεκητή (ορθογώνιο παραλληλεπίδο) πέτρα που σε δεύτερη χρήση βρήκε χτισμένη ένας λάτρης της λεσβιακής παράδοσης αρχαίας και νέας, ο γνωστός οφθαλμίατρος Καθηγητής Σπύρος Γεωργαράς, καθώς μετέτρεπε σε σπίτι του ένα μοναδικό χάλασμα που κάποτε ήταν χάνι/τυροκομείο, στ’ Αλίμενα, μεταξύ Σιγρίου και Λάφρης. Φέρει λοιπόν ο γωνιόλιθος αυτός από τραχείτη, ένα σκαλισμένο σαφέστατο «κεφαλαίο Α», σίγουρα αρχικό λέξης, που ακολουθείται από ένα ασαφές γράμμα που δεν μπορεί να αποκλειστεί πως είναι το «κεφαλαίο Ρ», όπως φαίνεται στην φωτογραφία (φ.002).

002.Γωνιόλιθος με χάραξη Α&Ρ() Αριστ. υποδοχή 10Χ10

Η αρχαιότητα του γωνιόλιθου αυτού, καθώς και δύο άλλων ομοειδών του χωρίς γράμματα, συμπεραίνεται από τις τετράγωνες σκαλιστές οπές (μοχλοβόθρια; κόγχες αναθημάτων;). Ο κ. Γεωργαράς όχι μόνο φυλάει με φροντίδα τους 3 γωνιόλιθους στο σπίτι του αλλά και τους θέτει στην διάθεση της Κ’ ΕΠΚΑ.

 Ένας αρχαίος λοιπόν γωνιόλιθος σε δεύτερη χρήση, με χάραξη γράμματος «Α» ή γραμμάτων «Α(Ρ;)», που βρίσκεται -και δύο ομοειδείς του εντοιχισμένοι μαζί- στην περιοχή Αλίμενα δίπλα στην Λάφρη, μερικές εκατοντάδες μέτρα πέρα από την Παναγιά την Λαφριανή με τα αρχαία οικοδομικά μέλη, έχει πολύ μεγαλύτερη αξία συσχετισμού προς την Αρτέμιδα Λαφρία από το εάν π.χ. είχαν βρεθεί στην κορυφή του Όρδυμνου, 12χλμ μακρυά.

Υποβρύχια ευρήματα.

Όπως είχαμε γράψει σε σχετικό προηγούμενο άρθρο, 120 μέτρα νοτιοδυτικά του ερειπίου της Παναγιάς της Λαφριανής υπάρχει ένα πηγάδι με εξαιρετικά μεγάλη παροχή νερού, απαραίτητη για όσους προσέρχονταν για την λατρεία της Λαφριανής, Παναγίας ή Αρτέμιδας. Επ’ ευθείας και 80 μέτρα πιο δυτικά του πηγαδιού, βρισκόμαστε στην ακτή της κατακρήμνισης με αρκετά κεραμικά  υπολείμματα στην επιφάνεια της στεριάς, απ’ όπου φαίνεται σαφώς πως αποσπάστηκε ο κόκκινος βράχος που στέκεται μέσα στην θάλασσα.

1. Δύο κίονες στο βυθό.

03. Κολώνα στο βυθό, 1,23 μ.

Στην κατακρημνισμένη ακτή λοιπόν, 200 μέτρα νοτιο-δυτικά της  Παναγιάς Λαφριανής, σχεδόν στον μυχό του κόλπου γνωστού ως «Γιαλάν Μπουγάζ», εντοπίστηκαν και φωτογραφήθηκαν εδώ και δεκαετίες από τον Γιάννη Καψή, δύο αράβδωτες κολώνες που ξαναφωτογραφίσαμε και μετρήσαμε φέτος με τον Σπύρο Γεωργαρά, διαστάσεων 1,23 μέτρα η μεγάλη (φ.03) και 1,15 μέτρα η μικρή(φ.04) με 37 εκ. διάμετρο, και που βρίσκεται πλησιέστερα στην ακτή. Μέσο βάθος 3 μέτρα και απόσταση από την ακτή περίπου 4-7 μέτρα.

04.Μικρή κολώνα 1,15 μ. με στέψη

Η δεύτερη(φ.04) έχει στο άνω άκρο της μια στεφάνη, κάτι που παρατηρήσαμε και σε άλλη κολώνα παρεμφερών διαστάσεων που στέκεται όρθια στο προαύλιο του Μουσείου της Ερεσού!

2. Βραχοποιημένη κεραμεική.

Εκείνο όμως που αφήνει άναυδο τον ερευνητή, είναι η καταποντισμένη στα ρηχά του κόλπου πλουσιότατη βραχοποιημένη κεραμική, που θυμίζει την καταπλακωμένη κεραμική του Ακρωτηρίου στην Σαντορίνη, εκεί στην στεριά. Εκεί έχουμε τοίχους να έχουν καταπλακώσει και φυσικά να έχουν εγκλωβίσει τα σπασμένα κεραμικά σκεύη. Εδώ, στο «γιαλάν μπουγάζι», το δομικό υλικό έχει καταπλακώσει/εγκλωβίσει κεραμικά συντρίμματα που με την πάροδο των αιώνων βραχοποιούνται.

05. Θραύσματα κεραμιδιών

Τα συντρίμμια π.χ κεραμιδιών από στέγες(φ.05),  αμφορέων(φ. 06), έχουν γίνει ένα σώμα με τους πέτρινους τοίχους που τα καταπλάκωσαν. Δημοσιεύουμε τα εντυπωσιακά ευρήματα και δεν θα επιχειρήσουμε περαιτέρω ερμηνεία τους.

06. Το στόμιο του αγγείου κοιτάζει προς τα κάτω

Αυτή η επιστημονική δουλειά είναι αρμοδιότητα πολλών ειδικοτήτων: Γεωλόγων, Σεισμολόγων, Αρχαιολόγων, Αρχιτεκτόνων, κλπ. Επείγει όμως παρέμβαση της Κ’ ΕΠΚΑ με πινακίδα που να απαγορεύει την λήψη σκόρπιου υλικού του βυθού και πολύ περισσότερο την θραύση του καταπλακωμένου, καθώς και αίτημα προς τον Λιμενικό Σταθμό Σιγρίου, να περιφρουρεί την περιοχή.

07. Θραύσμα λαιμού αγγείου

Εμείς αφαιρέσαμε από τα σκόρπια ελεύθερα θραύσματα του βυθού το εικονιζόμενο τμήμα λαιμού αγγείου (φ.07), που παραδώσαμε στο Μουσείο Ερεσού. Δεν έχει μείνει καμιά αμφιβολία στον γράφοντα πως τα ευρήματα του Κόλπου σχετίζονται άμεσα με τον λατρευτικό χώρο της Παναγιάς της Λαφριανής ή Αρτέμιδος Λαφρίας που αρχίζει από το πηγάδι 80 μέτρα πιο πέρα…

Τέλος του α’ μέρους – spyros@piperas.gr.

Στο β’ και τελευταίο μέρος  (θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του Συλλόγου σε λίγες ημέρες) ,  «Ο κατακρημνισμένος Άη-Λιας & το Γιαλάν Μπουγάζι».