γράφει ο Αριστείδης Κυριαζής

Mε βάση τα Οθωμανικά κατάστιχα Λέσβου Tapu Tahrir Defter 264, 598 και 803 των ετών 1548, 1581 και 1672, παραθέτω όλα τα χωριά, 32 σε αριθμό, του Ναχιγιέ (Δήμου) Καλλονής των ετών 1548 και 1581, και εννέα σημειώσεις:

1) Όπως καταγράφεται στην ηλεκτρονική οθόνη του Μουσείου Βιομηχανικής Ελαιουργίας της Αγίας Παρασκευής από τη διευθύντρια Ερευνών του τμήματος Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Ευαγγελία Μπαλτά, κατά τα έτη 1548 και 1581 η Λέσβος είχε οκτώ Ναχιγιέδες (Δήμους): «Καλλονής, Μολύβου, Κιόρεκε (Κόρακα), Χέρσας (Ερεσού), Φέσλεκε (Βασιλικών), Κελαμιγιέ (σ.σ. Κεραμιών), Γέρας και Μυτιλήνης».

2) Ο Ναχιγιές Καλλονής περιελάμβανε τα χωριά του Λεκανοπεδίου Καλλονής και των παρακείμενων λόφων, καθώς και όσα από τις πλαγιές της Ίσσας, του Πύλαιου και του Λεπέτυμνου, σαν από δρεπάνι, έβλεπαν τον Κόλπο Καλλονής έχοντας εύκολη πρόσβαση στον ομώνυμο Κάμπο και στη θάλασσα. 3) Σε 33 χρόνια, 1548 - 1581, οι χριστιανοί μειώνονται κατά 22,3%, ενώ οι μουσουλμάνοι υπερτριπλασιάζονται από το 1,02%, στο 3,45%. 4) Το 1581 στο χωριό Αγορατό δεν κατοικεί πλέον η μοναδική μουσουλμανική οικογένεια που κατοικούσε εκεί το 1548 με αρχηγό τον İbn-i Abdullah (γιο του Δούλου του Αλλάχ). Τότε οι εξισλαμισμένοι χριστιανοί έπαιρναν το όνομα από τις λέξεις Abdu-Allah (Δούλος του Αλλάχ), οπότε ο πατέρας Abdullah εξισλαμίστηκε στις πρώτες δεκαετίες της τουρκοκρατίας.

5) Το 1548 οι πρώτοι εξισλαμισμένοι του Λεκανοπεδίου Καλλονής διαμένουν ως επί το πλείστον στα χωριά Φάραγγας, Δάφια και Αργειανά, στα περάσματα προς τη βόρεια, δυτική και νότια Λέσβο, όπου εγκαταστάθηκαν οι λίγοι ένοπλοι μουσουλμάνοι από το σύνολο των 200 γενίτσαρων και 400 πεζών που άφησε το 1462 για όλη τη Λέσβο ο Μωάμεθ ο Πορθητής.

6) Για τα χωριά του πίνακα Ευκόλια, Ζαχαριάδος και Φραντζάδος σημειώνω: Α) ο Σταύρος Καρυδώνης γράφει «Ευκόλια. Χωρίον· νυν θέσις παρά τα Τσόνια έναντι του Ξηροκάστρου καλουμένη και “Καρδάκι”» (Τα εν Καλλονή Μοναστήρια, 1900, σ. 201) και «χωρίον Φκόλια (ευκολία;) μέχρι του 1578» (σ. 24), Β) ο Κώστας Μάκιστος καταγράφει «οπωνύμιο Ζαχαριά» και «φούρνο της Ζαχαριάς» στην «αγροτική θέση Ζαχαριά» ΝΑ της Αγίας Παρασκευής. (Σελλάδα, 1970, σ. 41, 196) και Γ) ο Μητροπολίτης Μηθύμνης Γαβριήλ (1618-1621), κατέγραψε: «Εισίν έρημοι κώμαι ουκ εκ πολλού χρόνου, Φραντζάδον, Κιγιάδον, Κονιάδον, Ζαχαριάδον και Ευκολία, αλλ’ αι εκκλησίαι μένουσιν» και μάλιστα «ταύτά εισιν εν τη επαρχία Μηθύμνης», όπως επισημαίνει στο σημερινό «Εμπρός» ο φίλος Σπύρος Πιπεράς. Ιδιαίτερα για το χωριό Κονιάδος, αντιγράφω από το βιβλίο του Καρυδώνη: «Άγιος Γεώργιος του Κονιαδίτου. Ερημοκκλήσιον πλησίον του Μετοχίου Αγίων Αναργύρων επί της νοτίου κλιτύος του Παρθενίου, ου διαγινώσκονται έτι τα αγιογραφήματα και όστις κατά Σίλβεστρον καλείται “άγιος Γεώργιος ο Χλοΐτης”» (σ. 198).

7) Για τα χωριά Μηλιά και Vatinca σημειώνω την αναφορά του Μάκιστου «αγροτική τοποθεσία Αρκομηλιές» βορειοδυτικά της Αγίας Παρασκευής (σ. 111) και την προχθεσινή πληροφορία που είχα από τον ενενηντάχρονο Καλλονιάτη γεωργό Βαγγέλη Γελαγώτη για το τοπωνύμιο «Βατουσανά» των 30 στρεμμάτων, αμέσως νοτιοανατολικά του Αγίου Λέντη.

8) Το 1548 και 1581 καταγράφονται στο Ναχιγιέ Καλλονής και δύο αγροτικές περιοχές: Μέσα και Kurciye με φορολογικά στοιχεία και κύριο παραγόμενο προϊόν τα σιτηρά. 9) Στο Tapu Tahrir Defter 803 του έτους 1672, παρατίθενται 20 χωριά του Ναχιγιέ Καλλονής με τα 15 από αυτά να φορολογούνται από κοινού, ανά δύο ή και τρία, ως εξής: Αρίσβη+ Αρακλή + Καλλονή, Παπιανά, Αργειανά+ Κεράμι, Αχερώνη+ Αμπελιώτης+ Άγιος Λέντης, Σουμούρια+ Φάραγγας, Αγία Παρασκευή, Κλωμηδάδος+ Ζαχαριάδος+ Πέδη, Παράκοιλα+ Ανδρονικάδος, Δάφια, Γέρνα και Ευκόλια.